Tytuł projektu:
Argumentacje transcendentalne. Modele i zastosowania
Opis projektu:
Argument transcendentalny jest rozumowaniem modalnym, które do pewnego stopnia przypomina schemat wnioskowania modus ponendo ponens, dobrze znany z klasycznego rachunku zdań. Przesłanki argumentacji transcendentalnej można przedstawić następująco:
(Przesłanka faktyczna) p
(Przesłanka transcendentalna) możliwe, że p tylko, gdy q.
To, jaki wniosek możemy wyprowadzić z nich w sposób prawomocny, było przedmiotem sporów. Rozważano dwie ewentualności:
(Słaby wniosek) q.
(Mocny wniosek) Z konieczności q.
Wybór jednej z konkurujących opcji zależy od formalnej interpretacji Przesłanki transcendentalnej – którą nazywam także transcendentalnym okresem warunkowym – oraz teorii dedukcyjnej, będącej podstawą jej przekładu. W przypadku rozumowania prowadzącego do Słabego wniosku, transcendentalny okres warunkowy można zinterpretować jako implikację materialną, a jako podstawę przekładu przyjąć klasyczny rachunek zdań. Wówczas argumentacja transcendentalna stanowi rozumowanie dedukcyjne i odpowiada po prostu schematowi modus ponens. Oznacza to, że nie jest ona rozumowaniem modalnym, a od strony czysto logicznej nie sposób powiedzieć na jej temat nic interesującego. Tym, co dany argument czyni „transcendentalnym”, są materialne własności przesłanki większej sylogizmu. W ten sposób naturę argumentacji transcendentalnej rozumieli filozofowie, tacy jak Peter F. Strawson, Ross Harrison czy Jay
Rosenberg. Poważną wadą tej interpretacji – dominującej w literaturze filozoficznej – jest to, że w rzeczywistości czyni ona transcendentalny okres warunkowy zbędnym. Chcąc udowodnić jedynie Słaby wniosek, możemy przyjąć przecież słabszą przesłankę, opuszczając operator modalny umieszczony w poprzedniku implikacji materialnej.
W swoich badaniach zaproponuję i rozwinę odmienną interpretację argumentacji transcendentalnej jako rozumowania modalnego. W przypadku rozumowania prowadzącego do Mocnego wniosku, transcendentalny okres warunkowy można zinterpretować jako implikację ścisłą, a jako podstawę przekładu przyjąć system logiki modalnej S5. Wówczas argumentacja transcendentalna przebiega tak, jak poniżej:
- p (Przesłanka faktyczna),
- □(◇p ⇒ q) (Przesłanka transcendentalna),
- ◇p (ab esse ad posse valet consequentia: (i)),
- □◇p (5: (iii)),
- □◇p ⇒ □q (Aksjomat dystrybucji: (ii)),
- □q (Mocny wniosek, modus ponens: (iv), (v)).
Celem projektu jest (a) rozważenie historycznych przykładów argumentacji transcendentalnych – formułowanych od czasów Arystotelesa po dziś dzień, (b) przeprowadzenie analizy porównawczej różnych modeli tych rozumowań, a przede wszystkim (c) zbadanie natury transcendentalnego okresu warunkowego oraz epistemologicznych i metafizycznych zobowiązań, zaciąganych przez argumentację transcendentalną. Wynikiem projektu będzie sklasyfikowanie modeli argumentacji transcendentalnej, które dotychczas przedłożono w literaturze filozoficznej, ich analiza krytyczna, oraz wypracowanie własnej, oryginalnej interpretacji tytułowych rozumowań. Pozwoli to na standaryzację, całkowite lub przynajmniej częściowe sformalizowanie argumentacji transcendentalnej i jej ocenę metodologiczną. Doniosłe znaczenie wyniku planowanych badań podkreśla fakt, że wzmiankowane rozumowania są jednym z najchętniej wykorzystywanych narzędzi filozoficznych. Na tym schemacie opierają się argumentacje sformułowane i szeroko dyskutowane w drugiej połowie XX wieku, do których należą m.in.: argument z języka prywatnego Ludwiga Wittgensteina, argument Donalda Davidsona przeciwko dualizmowi schematu i treści czy też Hilary’ego Putnama argument z mózgów w naczyniu. Wyjaśnienie natury argumentacji transcendentalnej nie tylko pomoże zrozumieć filozofom metodę, którą posługują się w swojej pracy. Przyczyni się również – co najistotniejsze – do ustalenia prawomocności roszczeń poznawczych samej filozofii w tym względzie.
Kierownik projektu:
Stanisław Jędrczak
Dane projektu:
Nr rejestracyjny: 2022/45/N/HS1/03379