Historia Wydziału Filozofii

Krótka historia Wydziału Filozofii

Dzieje nauczania filozofii na poziomie wyższym sięgają w Warszawie czasów Collegium Nobilium, gdzie wykładał Antoni Wiśniewski (1746-1763), a następnie Szkoły Rycerskiej, w której logikę i etykę wykładał Marcin Nikuta (1766-1788). Wykładowcami filozofii w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim byli kolejno: Bogumin Linde (1817-1818), Adam Zubelewicz (1818-1823), wcześniej (1809-1816) nauczający w warszawskiej Akademii Lekarskiej, oraz Krystyn Lach-Szyrma (1824-1931). Główną postacią filozofii warszawskiej w drugiej połowie XIX wieku był Henryk Struve, najpierw wykładowca Szkoły Głównej Warszawskiej (1864-1869) – gdzie również wykładał historię filozofii Stefan Pawlicki (1866-1869) – a następnie profesor rosyjskiego Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (1870-1915). Na przełomie wieków wykłady z filozofii prowadził – po polsku – w ramach Uniwersytetu Latającego Adam Mahrburg, a kontynuował je w Towarzystwie Kursów Naukowych Władysław Mieczysław Kozłowski.

W okresie międzywojennym katedry filozoficzne w Uniwersytecie Warszawskim mieli: Jan Łukasiewicz (1915-1918, 1920-1923 i po 1926), Władysław Tatarkiewicz (1915-1919 i od 1923), Tadeusz Kotarbiński (od 1918) i Stanisław Leśniewski (od 1918), a także przejściowo Kazimierz Ajdukiewicz (1925-1928) i Stanisław Schayer (1926-1929). Istniały one najpierw na Wydziale Historyczno-Filozoficznym (1915-1916), przekształconym wkrótce na Wydział Filozoficzny (1916-1927), a następnie na wydziałach, które z niego powstały, tj. na Wydziale Humanistycznym (katedry Tatarkiewicza, Kotarbińskiego i Schayera) i na Wydziale Matematyczno-Fizycznym (katedry Łukasiewicza, Leśniewskiego i Ajdukiewicza). W okresie tym venia legendi otrzymali m.in. Alfred Tarski (1925), Henryk Elzenberg (1928) oraz Maria i Stanisław Ossowscy (1932 i 1933). Światową pozycję zdobyła sobie powstała wtedy wokół Łukasiewicza i Leśniewskiego Warszawska Szkoła Logiczna – będąca gałęzią Szkoły Lwowsko-Warszawskiej.

W czasie wojny m.in. Łukasiewicz, Tatarkiewicz, Kotarbiński oraz Ossowscy prowadzili tajne zajęcia w Uniwersytecie Podziemnym. O pozycji akademickiej Łukasiewicza świadczyło to, że pełnił funkcję szefa Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w rządzie Paderewskiego (1919), a także dwukrotnie rektora UW (1922-1923 i 1931-1932). Kotarbiński był przez jedną kadencję dziekanem Wydziału Humanistycznego (1929-1930). 

Po wojnie wznowiły działalność oba wydziały, ale zabrakło Leśniewskiego (zmarł w 1939) i Łukasiewicza (emigrował do Irlandii), a Tatarkiewicz (1950) oraz Ossowska (1952) zostali odsunięci od nauczania filozofii. Z Wydziału Humanistycznego wyłoniono odrębny Wydział Filozoficzno-Społeczny (1952-1953), przekształcony następnie w Wydział Filozoficzny (1953-1968), którego dziekanami byli kolejno: Jan Legowicz (1953-1956), Nina Assorodobraj (1956-58), Janina Kotarbińska (1958-1960), Roman Suszko (1960-1965), Stefan Morawski (1965-1967) i Klemens Szaniawski (1967-1968). Jeszcze w 1951 roku powierzono Tadeuszowi Kotarbińskiemu Katedrę Logiki, którą w 1961 roku objęła Janina Kotarbińska. W 1956 roku powróciła do nauczania Maria Ossowska, obejmując Katedrę Historii i Teorii Moralności, a w 1958 roku Władysław Tatarkiewicz, obejmując Katedrę Estetyki. Po wydarzeniach marcowych 1968 roku filozofia uniwersytecka doznała gruntownej reorganizacji. Wydział Filozoficzny przemianowano najpierw na Wydział Nauk Społecznych (1968-1981), a następnie na Wydział Filozofii i Socjologii (1981-2020). Spośród dziekanów filozofami byli: Klemens Szaniawski (1968-1971), Henryk Jankowski (1987-1993), Elżbieta Pietruska-Madej (1999-2001), Jacek Migasiński (2008-2012) i Mieszko Tałasiewicz (2016-2020). W ramach nowej struktury wydziałowej powstał 1968 roku Instytut Filozofii, katedry rozwiązano, a na ich miejsce powołano zakłady. Kolejnymi dyrektorami Instytutu Filozofii byli: Jan Legowicz (1968-1971), Marian Dobrosielski (1971-1973), Henryk Jankowski (1974-1987, 1996-1999), Marek Siemek (1987-1989), Dobrochna Dembińska-Siury (1993-1996, 1999-2005), Jacek Jadacki (2005-2008), Aleksander Ochocki (2008-2012), Mieszko Tałasiewicz (2012-2016) i Jakub Kloc-Konkołowicz (2016-2020). 

W 2020 roku Instytut Filozofii wyodrębnił się z Wydziału Filozofii i Socjologii, przyjmując historyczną nazwę Wydziału Filozofii; funkcję dziekana objął Paweł Łuków. 

W okresie powojennym, poza wyżej wymienionymi, filozofię w Uniwersytecie Warszawskim wykładali m.in. tacy znani, nieżyjący już, profesorowie, jak: Zdzisław Augustynek, Bronisław Baczko, Andrzej Kasia, Leszek Kołakowski, Władysław Krajewski, Tadeusz Kroński, Janusz Kuczyński, Jerzy Pelc, Marian Przełęcki, Adam Schaff, Adam Sikora, Barbara Stanosz i Bogusław Wolniewicz.

Środowisko filozoficzne Uniwersytetu Warszawskiego zorganizowało II i VIII Polski Zjazd Filozoficzny (1927 i 2008). Związane są z nim czasopisma: Dialogue and Humanism (1991-1994), Edukacja Filozoficzna (od 1986), Eidos. A Journal for Philosophy of Culture (od 2017), Etyka (od 1966), Filozofia Nauki (od 1993),  Kronos (od 2007), Przegląd Filozoficzno-Literacki (od 2002), Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria (od 1992), Rocznik Historii Filozofii Polskiej (od 2008) oraz Sztuka i Filozofia (od 1989). Przy wydziale jest też afiliowana seria Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and Humanities, wydawana obecnie przez wydawnictwo Brill.

Zaplecze naukowe wydziału stanowią Połączone Biblioteki WFiS, IFiS PAN i PTF, zorganizowane i kierowane przez Janusza Krajewskiego (1952-1973), którego następcami byli: dr Barbara Wielejszys (1973-1978), Jan Siek (1978-2007), Aleksandra Łabuńska (2007-2016) i Michał Chlebicki (od 2016). 

Przejdź do treści