Zaproszenie na Seminarium Instytutu Filozofii – wykład dr. Tomasza Tiuryna, 29.05.2018, g.15:30, s.109
Uprzejmie zapraszamy na spotkanie Seminarium Instytutu Filozofii,
które odbędzie się we wtorek 29 maja 2018 roku o godz. 15:30 w sali 109.
W programie wykład dr. Tomasza Tiuryna pt. „Czy Arystoteles posiadał pojęcie znaczenia językowego?”.
Abstrakt:
Wykład Arystoteles abstrakt
Pytanie sformułowane w tytule referatu może wydawać się zaskakujące. Gdy patrzymy na standardowe ujęcia historii semantyki, koncepcje Arystotelesa zwykle zajmują w nich poczesne miejsce. Chodzi tu w szczególności o koncepcję tzw. trójkąta semantycznego (Hermeneutyka, r. 1, 16a 3-8), która stwierdza, że słowa mówione są znakami pojęć lub myśli w duszy, zaś za ich pośrednictwem oznaczają rzeczy istniejące w rzeczywistości. Koncepcja ta aż do końca średniowiecza była standardowym opisem znaczenia wyrażeń językowych. Często jest ona ujmowana za pomocą scholastycznej formuły „Słowa oznaczają rzeczy za pośrednictwem pojęć” (Voces significant res mediantibus intellectibus).
Łatwo jednak zauważyć, że zarówno w trójkącie Arystotelesa, jak i w ujęciach średniowiecznych mowa jest nie o znaczeniu, a o sygnifikacji, oznaczaniu (semainein, siginificatio). Można więc sensownie zapytać, czy klasyczne pojęcie sygnifikacji, obecne u Arystotelesa oraz u jego starożytnych i średniowiecznych kontynuatorów, jest tożsame z naszym współczesnym pojęciem znaczenia językowego. Istnieją powody, by sądzić, że są to różne pojęcia. Pierwszy na te różnice zwrócił uwagę znany brytyjski badacz Terence Irwin w swoim klasycznym już artykule „Aristotle’s Concept of Signification” (1982). Irwin postawił tezę, że Arystotelesowska sygnifikacja nie jest znaczeniem, a raczej obiektywnie zachodzącym związkiem między słowem a istotą oznaczanej przez nie rzeczy. Irwin oparł się po pierwsze na niektórych szczególnych tezach Arystotelesa na temat sygnifikacji (np. na tezie, że nazwa oznacza to samo, co definicja rzeczy powiązana z tą nazwą), po drugie zaś na Arystotelesowskiej koncepcji homonimii. Choć homonimia bywa nazywana wieloznacznością (i niektóre jej przypadki z pewnością można zakwalifikować jako przypadki wieloznaczności), to jednak wydaje się ona bardziej związana z obiektywnym zróżnicowaniem rzeczy podpadających pod tę nazwę niż z różnicą znaczenia dostrzegalną dla przeciętnych użytkowników języka. Konkluzja Irwina brzmiała, że sygnifikacja nie jest znaczeniem w szczególności dlatego, że aby ustalić sygnifikację słowa, nie jest potrzebne, lub nie wystarcza, badanie przekonań użytkowników języka na temat konotacji słowa, natomiast zasadniczą rolę odgrywa tu obiektywne (naukowe) badanie na temat istoty rzeczy oznaczanych przez słowo.
W swoim referacie chciałbym powrócić do interpretacji Irwina i poddać ją krytycznej analizie. Będę bronił tezy, że sygnifikację, o której mówi Arystoteles, możemy uznać za znaczenie językowe (w naszym współczesnym sensie) i że ma ona wiele cech, które współcześnie intuicyjnie łączymy ze znaczeniem. Moja interpretacja będzie miała postać tezy, że dla Arystotelesa tym, co wyznacza sygnifikację słów, są rzeczy (pragmata), i że takie ujęcie sygnifikacji pozwala ją powiązać ze współczesnym pojęciem znaczenia językowego. Centralnym punktem mojej prezentacji będzie rekonstrukcja Arystotelesowskiej koncepcji sygnifikacji (znaczenia językowego): przedstawię pewną interpretację trójkąta semantycznego z Hermeneutyki oraz innych elementów tej koncepcji, w szczególności pokażę, jaka teoria psychologiczna i metafizyczna stoi za proponowanym przez Arystotelesa schematem znaczenia. Pokażę również, że ze względu na specyficzne ujęcie przez Arystotelesa natury myślenia (noein), które jest zasadniczym składnikiem procesu nadawania znaczenia słowom, Arystotelesowska koncepcja znaczenia ma pewne cechy wspólne ze współczesnymi teoriami postulującymi eksternalizm semantyczny oraz z teoriami kauzalnymi. Na zakończenie referatu rozważę trudności, jakie wiążą się z koncepcją Arystotelesa, i zwrócę uwagę na obecność tych trudności również w innych, pokrewnych koncepcjach znaczenia.